Het vraagt om discipline

Op zoek naar datgene wat ons kan leiden in ons handelen, hebben wij de laatste jaren het begrip compassie opnieuw ontdekt. Pogingen om richtlijnen voor de ethiek te ontlenen aan religieuze principes bleken immers onhoudbaar, al was het maar omdat deze principes niet universeel genoeg zijn. Wie aan de andere kant probeerde de ethiek te grondvesten op het redelijke denken, liep ook al vast. Het goede is geen uitkomst van redeneren. Bovendien: het handelen heeft ook een motor nodig, beweegredenen en motivaties. Dat kunnen beginselen en argumenten niet bieden.

De weg van het mededogen bleek een uitweg. Mededogen of compassie geeft immers een richting aan – en levert tevens de drive om die richting ook te volgen. Compassie spreekt zowel het hoofd aan als het hart. Ze opent onze ogen en brengt ons in beweging. Ze maakt ziende én voelende. Compassie omvat, kortom, zowel het objectieve van de analyse als het subjectieve van de emotie.

Het is van belang om deze twee aspecten vast te houden en bij elkaar te houden. De verleiding is anders te groot om van compassie iets louter sentimenteels te maken. En zoals we weten is sentiment een slechte raadgever: het is een strovuur dat even snel dooft als het is opgelaaid. De tranen die worden gewekt door een hartverscheurend TV-spotje voor een hulporganisatie zijn van korte duur. Pure ‘geraaktheid’ leidt niet tot duurzame actie – evenmin als theorievorming trouwens. Beide zijn onvruchtbaar.

Compassie is wel vruchtbaar, want ze kent naast de emotie ook de toeleg op het leren. Compassie is niet alleen een kwestie van je gevoel volgen. Het betekent: je actief blootstellen aan de ervaring van het lijden van de ander, de ontroering provoceren en organiseren en daar lering uit trekken, je blinddoek afwerpen, je gouden kooi verlaten, zoals Siddharta Gautama.

Compassie is leren van en voor het leven – en levenslessen komen je niet aangewaaid. Het vraagt om discipline.

Eric Corsius (1964) is theoloog en personeelsadviseur. Momenteel is hij werkzaam als beleidsmedewerker van de kloosterorde van de redemptoristen. Hij is actief lid van verschillende ideële en kerkelijke organisaties en schrijft voor meerdere digitale media, waaronder zijn eigen weblog www.ericcorsius.nl.

Door: Eric Corsius